Trận sóng thần cao hơn tòa nhà 6 tầng, cướp sinh mạng hàng trăm nghìn người ở châu Á

Cô bé 10 tuổi đang chơi ở bờ biển Thái Lan thì nhận ra các dấu hiệu bất thường. Không lâu sau lời cảnh báo của cô bé với người lớn, một đợt sóng thần khổng lồ đã ập vào bờ.

Advertisement

Sóng thần tàn phá bờ biển Thái Lan năm 2004. Ảnh: Reuters

Dấu hiệu nhỏ, cứu cả trăm người

Sáng 26/12/2004, bãi biển Maikhao ở đảo Phuket, Thái Lan, rực rỡ ánh nắng. Gia đình Smith, tới từ Anh, đang tận hưởng kỳ nghỉ Giáng sinh, thì cô bé Tilly Smith, 10 tuổi, nhận thấy điều bất thường. 

Nước biển bắt đầu sủi bọt và rút xa bờ, để lại cá và thuyền mắc cạn trên cát. Trái tim Tilly đập nhanh khi nhớ lại bài học địa lý cách đó hai tuần: Nước biển rút nhanh và sủi bọt là dấu hiệu của sóng thần.

“Bố, mẹ, chúng ta phải rời khỏi bãi biển ngay! Sóng thần sắp đến!”, Tilly hét lên, giọng run rẩy. Bố mẹ cô - Penny và Colin - ban đầu nghĩ đó chỉ là hiện tượng thủy triều. Nhưng sự kiên quyết của Tilly khiến họ thay đổi suy nghĩ. Họ báo cho nhân viên khách sạn và những người xung quanh. 

Nhờ vậy, khoảng 100 người trên bãi Mai Khao được sơ tán lên tầng cao của khu nghỉ dưỡng trước khi cơn sóng khổng lồ cao gần 9 mét ập vào.

Gia đình Smith tới dự lễ tưởng niệm các nạn nhân trong thảm họa động đất sóng thần năm 2004. Ảnh: AFP

Tuy nhiên, không phải nơi nào ở Thái Lan cũng có một “Tilly Smith”. Trong khi bãi Mai Khao được sơ tán kịp thời, nhiều khu vực ven biển khác của quốc gia Đông Nam Á phải hứng chịu thảm kịch.

Tại làng Khao Lak (tỉnh Phang Nga), sóng thần cao đến 10 mét tràn vào chỉ trong vài phút, cuốn phăng khách sạn, nhà nghỉ, và cả du khách. Hơn 4.000 người đã thiệt mạng, khiến nơi này trở thành một trong những điểm chịu tổn thất nặng nề nhất ở Thái Lan, theo Guardian.

Ở đảo Phuket, các bãi biển nổi tiếng như Patong, Kata, Karon và Kamala bị sóng thần quét qua. Nước biển cuồn cuộn tràn vào như lũ, nhấn chìm xe cộ, người đi bộ và các du khách tắm nắng.

Trên đảo Phi Phi Don miền nam Thái Lan, sóng từ hai phía vịnh ập vào giữa đảo, tạo nên dòng chảy khủng khiếp cuốn trôi 70% công trình xây dựng. Hàng trăm người thiệt mạng, nhiều người mãi mãi không được tìm thấy, CNN đưa tin.

Tại các tỉnh ven biển khác như Krabi, Trang, Satun, và các đảo nhỏ như Koh Lanta, Similan, sóng thần cũng gây chết người, phá hủy cơ sở hạ tầng và khiến nhiều làng chài bị xóa sổ chỉ trong vài phút.

Động đất, sóng thần kinh hoàng diễn ra như thế nào?

Một người đàn ông ngồi giữa đống đổ nát ở thành phố Banda Aceh, tỉnh Aceh, ngày 13/1/2005, vài tuần sau trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004. Ảnh: AFP

Theo Al Jazeera, lúc 8h sáng 26/12/2004, trận động đất với độ lớn từ 9,2 đến 9,3 độ Richter xảy ra ngoài khơi bờ biển phía tây tỉnh Aceh, thuộc đảo Sumatra, Indonesia.

Động đất cực mạnh gây ra sóng thần kinh hoàng cao tới 30 mét. Cơn sóng thần đầu tiên đến bờ biển tỉnh Aceh khoảng 10-15 phút sau trận động đất. Sóng cao hơn tòa nhà 6 tầng ở một số nơi, san phẳng cảng và nhà cửa ven biển. 

Trong vòng 1 đến 4 giờ sau, sóng thần lan rộng khắp Ấn Độ Dương, gây thiệt hại ở Sri Lanka, Ấn Độ, Thái Lan, khu vực Đông Phi… Tổng cộng, có ít nhất 14 quốc gia chịu ảnh hưởng.

Theo Cục Khảo sát địa chất Mỹ (USGS), khoảng 227.898 người thiệt mạng, trong đó tỉnh Aceh, Indonesia, chịu thiệt hại nặng nề nhất, mất hơn 130.000 người, sau đó là Sri Lanka và Thái Lan.

Sự thiếu hụt hệ thống cảnh báo sớm ở Ấn Độ Dương vào thời điểm đó là một yếu tố khiến thảm họa thêm trầm trọng. Không giống như Thái Bình Dương, nơi đã có hệ thống cảnh báo từ thập niên 40, Ấn Độ Dương không có công nghệ phát hiện sóng thần hay cơ chế cảnh báo kịp thời. Nhiều người không nhận ra nguy cơ cho đến khi sóng thần ập đến.

Đống đổ nát ở Indonesia sau thảm họa động đất, sóng thần năm 2004. Ảnh: Reuters

Đó là những gì đã xảy ra với gia đình 3 thành viên của Cut Sylvia, một phụ nữ sống tại thành phố Banda Aceh, thủ phủ tỉnh Aceh. Sáng 26/12, cô cùng chồng bắt đầu nhìn thấy mọi người bỏ chạy trước nhà của cặp đôi, cảnh báo về nước biển đang tràn vào, theo Al Jazeera.

Chỉ trong vài phút, sóng thần đã ập vào nhấn chìm ngôi nhà của Sylvia, khi cô đang ôm con gái sơ sinh Siti.

“Tôi không thể diễn tả được khoảnh khắc ấy – khi tôi nhìn vào mắt con, và con cũng nhìn vào mắt tôi. Chúng tôi cứ thế nhìn nhau”, Sylvia kể lại với Al Jazeera.

“Con bé không khóc, cũng không nói gì. Con chỉ nhìn tôi chằm chằm. Và tôi biết… chúng tôi sẽ không còn bên nhau nữa”, người phụ nữ nghẹn ngào nói.

Siti bị cơn sóng thần cuốn trôi.

Suốt 15 phút tiếp theo, Sylvia có cảm giác như đang bị vắt trong một chiếc máy giặt. Cô cố gắng bám trụ và cuối cùng trèo lên mái nhà. Tại đó, cô mới bắt đầu cảm nhận hết sự kinh hoàng của thảm họa vừa xảy ra.

“Tôi cảm thấy rất buồn, buồn đến mức không thể diễn tả thành lời. Khi biết con gái đã mất, tôi như chết lặng”, Sylvia nói.

Chồng của Sylvia, ông Budi Permana, cũng bị nước cuốn đi. Người đàn ông này chỉ sống sót nhờ bám được vào ngọn một cây dừa – cũng là nơi mực nước biển đã dâng tới. Sau đó, ông kiệt sức và gục ngã khi đang tìm kiếm vợ con. Các nhân viên Hội Chữ thập đỏ phát hiện ra ông trong tình trạng tưởng như đã chết.

Một tuần sau, Sylvia và Budi được đoàn tụ tại thành phố Medan, cách Banda Aceh – nơi có căn nhà của họ – khoảng 600 km.

Từ đó đến nay, họ vẫn không tìm thấy dấu vết nào của cô con gái nhỏ Siti.

Giới khoa học nói gì?

Một cơn sóng thần ập vào bờ biển. Ảnh: Pexels

Về mặt khoa học, các chuyên gia giải thích rằng trận động đất ở ngoài khơi đảo Sumatra là sự nhô cao đột ngột của đáy biển ở rãnh Sunda, khiến khối nước khổng lồ bị đẩy lên như một “tấm chăn nước”.

“Tấm chăn nước” này di chuyển với tốc độ lên tới 800 km/h trên đại dương, chỉ cao vài mét ở vùng nước sâu, nhưng tăng vọt khi đến vùng nước nông gần bờ. Do không có trạm cảnh báo sóng thần ở Ấn Độ Dương thời điểm đó, phần lớn cư dân chỉ biết ứng phó khi sóng thần đã ở ngay trước mắt.

Theo Cơ quan quản lý đại dương và khí tượng quốc gia Mỹ (NOAA), trận động đất ở ngoài khơi Sumatra là một trong những trận mạnh nhất từng ghi nhận, với năng lượng tương đương 475 triệu tấn thuốc nổ TNT. Sóng thần đến Sumatra chỉ sau 15-30 phút, Thái Lan sau 1,5-2 giờ, và Sri Lanka sau 2-3 giờ, khiến việc cảnh báo trở nên gần như bất khả thi vào thời điểm đó.

Hệ thống cứu hàng triệu sinh mạng

Sau thảm họa 2004, khu vực Ấn Độ Dương đã có bước tiến cực kỳ lớn trong việc xây dựng một hệ thống cảnh báo sóng thần, từ hầu như không có thành một hệ thống liên kết khu vực và toàn cầu với mạng cảm biến hiện đại và truyền tin đa chiều.

Tháng 1/2005, Liên Hợp Quốc khởi động chương trình cảnh báo sớm quốc tế và thành lập các nhóm điều phối cùng Trung tâm Tin tức sóng thần để thiết lập hệ thống cảnh báo toàn khu vực Ấn Độ Dương.

Hệ thống cảnh báo sóng thần Ấn Độ Dương được chính thức vận hành từ cuối tháng 6/2006. Nó bao gồm các trạm địa chấn được kết nối với khoảng 26 trung tâm quốc gia, và khoảng 6 phao đo áp suất đáy biển, hỗ trợ xử lý dữ liệu qua Trung tâm cảnh báo sóng thần Thái Bình Dương (Mỹ) và Cơ quan khí tượng Nhật Bản, sau đó truyền cảnh báo đến chính quyền và người dân qua tin nhắn SMS, đài, loa phóng thanh.

Sự hiệu quả của hệ thống cảnh báo sớm có thể giúp giảm thương vong và thiệt hại trong các thảm họa tự nhiên như động đất, sóng thần. Ảnh minh họa: Daily Motion

Ngày nay, với sự phát triển khoa học công nghệ, các hệ thống toàn cầu đã phản ứng nhanh, phát cảnh báo đến nhiều quốc gia cùng lúc, phân cấp cảnh báo rõ ràng và truyền dẫn đến người dân qua nhiều kênh, giúp cứu sống hàng triệu sinh mạng.

Điều này phần nào được thể hiện trong thảm họa động đất, sóng thần ngày 30/7/2025 ở ngoài khơi Nga, thuộc Thái Bình Dương.

Tại Nga, Bộ Tình trạng Khẩn cấp phát cảnh báo sóng thần ngay sau trận động đất mạnh 8,8 độ Richter, dự báo sóng cao tới 4-5 m tràn vào thị trấn Severo-Kurilsk, tỉnh Sakhalin.

Trong vòng 30–60 phút đầu, hàng trăm cư dân ven biển đã được sơ tán khẩn cấp lên vùng cao hoặc vào các tòa nhà kiên cố, và không có báo cáo tử vong do khả năng ứng phó kịp thời của cơ quan chức năng.

“Tất cả hệ thống cảnh báo đã được kích hoạt kịp thời, và việc sơ tán người dân khỏi các khu vực có nguy cơ sóng thần đã được tổ chức chu đáo", hãng TASS ngày 30/7 dẫn lời phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov nói tại một cuộc họp báo. “Nhìn chung, khả năng chịu động đất của các công trình xây dựng đã phát huy tác dụng. Ơn trời, không có thương vong nào xảy ra. Có thể nói, mức độ sẵn sàng về mặt công nghệ đã được kiểm chứng và phát huy hiệu quả ở cấp độ rất cao", phát ngôn viên Điện Kremlin nói thêm. Một số lượng không đáng kể người bị thương do động đất.

Tại Nhật Bản, cơ quan khí tượng phát cảnh báo sóng thần chỉ khoảng 3 phút sau khi ghi nhận động đất ở ngoài khơi Nga, trước khi sóng cao đến 1,3 m tràn vào bờ. Theo Guardian, gần 2 triệu người dân tại hơn 220 khu đô thị ven Thái Bình Dương nhận được lệnh di tản hoặc lên vùng cao, nhờ vậy chỉ ghi nhận một người tử vong (do di chuyển lúc sơ tán) và một số người bị thương tích nhẹ.

Tại bang Hawaii Mỹ, trước khi sóng thần đổ bộ, còi di tản được kích hoạt 10 phút sau mỗi giờ trong suốt 3 giờ, đồng thời hàng nghìn cư dân và du khách được hướng dẫn di chuyển lên vùng cao hoặc đến tầng cao của các tòa nhà. Không có người tử vong ở Mỹ liên quan đến động đất, sóng thần ngày 30/7.

Dẫu cho công nghệ và hệ thống cảnh báo toàn cầu đã cứu sống hàng triệu sinh mạng, thì câu chuyện như của cô bé Tilly ở đầu bài viết vẫn là minh chứng sinh động nhất cho sức mạnh của kiến thức, sự cảnh giác và hành động quyết liệt. Giờ đây, Tilly đã hơn 30 tuổi, sống tại London và làm việc trong lĩnh vực cho thuê du thuyền. Khi được hỏi về ký ức kinh hoàng ngày 26/12/2004, cô chia sẻ:“Nhờ bài học địa lý ngắn ngủi ở trường, tôi đã nhận ra dấu hiệu sóng thần và kịp thời cảnh báo mọi người. Tôi rất biết ơn thầy dạy địa lý. Suốt đời này, tôi luôn tin rằng kiến thức đúng lúc có thể cứu được tính mạng hàng trăm người".

--------------------------------

Khi mảng kiến tạo đứt gãy, hàng triệu tấn nước như hóa thành con quái vật bị đứt xích, trút xuống bờ biển Nhật Bản với sức công phá ngang mưa bom. Gần 20.000 sinh mạng đã bị cướp đi. Nhiều người tới giờ vẫn chưa được tìm thấy. Nhưng giữa cơn sóng thần hủy diệt, vẫn có "phép màu" xảy ra, mang tới hy vọng sống sót giữa cơn giận dữ của biển cả. Mời đọc giả đón đọc bài tiếp theo đăng lúc 20h ngày 6/8 để biết "phép màu" đó là gì và câu chuyện trải lòng của những người trải qua thời khắc sinh tử đó.