Israel, Iran đạt được gì từ thỏa thuận ngừng bắn?

Cả Israel và Iran đều tuyên bố chiến thắng trong “cuộc chiến 12 ngày”, câu hỏi đặt ra là liệu thỏa thuận ngừng bắn giữa hai bên có mang lại hoà bình khi vẫn chưa rõ số phận chương trình hạt nhân của Tehran?

Kể từ ngày 24-6 (giờ Việt Nam), giữa Israel và Iran đã chuyển từ một cuộc chiến leo thang sang một thỏa thuận ngừng bắn mong manh. Cho đến sáng 25-6, thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Iran vẫn được duy trì và điều mà Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi là “cuộc chiến 12 ngày” dường như đã kết thúc.

Thủ tướng Israel - ông Benjamin Netanyahu tuyên bố rằng Israel "đã đạt được một chiến thắng lịch sử" sẽ "tác động trong nhiều thế hệ" sau thỏa thuận ngừng bắn do Mỹ làm trung gian để chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 12 ngày với Iran, theo tờ Times of Israel.

Trong khi đó, Tổng thống Iran - ông Masoud Pezeshkian cũng tuyên bố chiến thắng, nói rằng những tổn thất và đòn giáng mà Israel phải hứng chịu từ lực lượng vũ trang Iran là lớn hơn nhiều so với những gì Tehran phải chịu.

(từ trái sang) Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei. Ảnh: GPO/WHITE HOUSE/X

Vậy, sự thật là gì? Israel đã đạt được điều gì? Iran có bảo vệ được các tài sản chiến lược của mình không? Và liệu thỏa thuận ngừng bắn có phải là con đường dẫn đến hòa bình không?

Israel đạt được gì?

Israel từ lâu đã tuyên bố rằng Iran là mối đe dọa hiện hữu số một của họ, nhưng nước này chưa bao giờ tấn công các cơ sở hạt nhân của Tehran.

Vào ngày 13-6, Israel đã vượt qua lằn ranh đỏ đó, khi ném bom vào nhà máy làm giàu nhiên liệu hạt nhân Natanz và khu phức hợp công nghệ hạt nhân Isfahan. Israel tuyên bố đó là hành động tự vệ phòng ngừa. Iran đã đáp trả bằng cách phóng máy bay không người lái và tên lửa vào Israel.

Ngày 24-6, Israel cho biết nước này đã loại bỏ "hai mối đe dọa hiện hữu — mối đe dọa hủy diệt thông qua vũ khí hạt nhân và mối đe dọa hủy diệt thông qua 20.000 tên lửa đạn đạo" mà Iran đang tiến hành xây dựng.

Cuối cùng, Israel đã chứng minh rằng họ có thể thuyết phục Mỹ tham gia vào một cuộc tấn công giới hạn ở Trung Đông. Trong các cuộc chiến trước đây vào năm 1967 và 1973, Mỹ đã cung cấp hỗ trợ về vật chất cho Israel khi nước này bị tấn công, nhưng chưa từng hỗ trợ bằng cách tham gia trực tiếp vào các hoạt động tác chiến.

Trong bài phát biểu hôm 24-6, ông Netanyahu ca ngợi Tổng thống Trump đã hành động “theo một cách chưa từng có tiền lệ” và cảm ơn ông Trump vì “vai trò của ông trong việc bảo vệ Israel và loại bỏ mối đe dọa hạt nhân từ Iran".

“Israel chưa bao giờ có một người bạn nào như Tổng thống Trump trong Nhà Trắng, tôi vô cùng cảm ơn ông vì sự hợp tác giữa chúng ta” - Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.

Chiến dịch "Sư tử trỗi dậy" của Israel nhằm vào Iran diễn ra sau hàng loạt cuộc xung đột mà Israel đã tiến hành chống lại các đồng minh khu vực của Iran gồm lực lượng Houthis (Yemen), Hamas (Dải Gaza) và Hezbollah (Lebanon). Trong hai năm qua, Hamas và Hezbollah đã bị suy yếu.

Ảnh vệ tinh căn cứ hạt nhân Fordow của Iran ngày 22-6 sau khi bị Mỹ ném bom. Ảnh: MAXAR

Iran có bảo vệ được chương trình hạt nhân?

Israel đã gây thiệt hại đáng kể cho các mục tiêu trên mặt đất ở Iran. Mỹ thì tuyên bố đã phá hủy các cơ sở hạt nhân ngầm của Iran. Tuy nhiên, dù hình ảnh vệ tinh cho thấy bom và tên lửa của Mỹ lẫn của Israel đã đánh trúng mục tiêu vẫn chưa có xác nhận độc lập nào để kiểm chứng những gì thực sự bị phá hủy.

"Hiện tại, không ai – kể cả Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) – có đủ khả năng để đánh giá đầy đủ mức độ thiệt hại dưới lòng đất tại Fordow. Xét đến lượng chất nổ được sử dụng, cùng với tính nhạy cảm cực cao của máy ly tâm với rung động, có thể dự đoán thiệt hại rất nghiêm trọng đã xảy ra” - ông Rafael Grossi, Tổng giám đốc IAEA, cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc, cho biết hôm 23-6.

Ông Mohammad Eslami - người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran - cho rằng chương trình hạt nhân sẽ không bị ảnh hưởng nghiêm trọng. “Các phương án khôi phục đã được chuẩn bị từ trước, kế hoạch của chúng tôi là ngăn chặn mọi gián đoạn trong sản xuất hoặc cung cấp dịch vụ” - ông Eslami cho hay.

Một báo cáo tình báo sơ bộ phía Mỹ cho thấy chương trình hạt nhân Iran sẽ chỉ bị gián đoạn vài tháng sau các cuộc không kích của quân đội Mỹ nhằm vào ba cơ sở hạt nhân của Tehran cuối tuần qua, tờ The New York Times và đài CNN ngày 24-6 dẫn nguồn tin từ chính quyền Mỹ.

Theo các quan chức, một tài liệu mật ban đầu của Mỹ kết luận rằng các đợt oanh tạc không phá hủy được các bộ phận then chốt trong chương trình hạt nhân Iran, do không làm sập được các công trình ngầm.

Bản báo cáo do Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ (DIA) biên soạn cũng nhận định rằng các cuộc tấn công nhằm vào ba cơ sở tại Fordow, Natanz và Isfahan chỉ làm gián đoạn chương trình hạt nhân Iran chưa đầy sáu tháng, theo The New York Times.

Theo báo cáo của DIA, các quả bom xuyên phá không tiêu diệt được các máy ly tâm tại các cơ sở trên, mà chủ yếu gây thiệt hại đối với các cấu trúc phía trên mặt đất. Báo cáo cũng cho biết, phần lớn lượng uranium đã làm giàu cao của Iran không bị phá hủy, do đã được di chuyển trước cuộc tấn công.

Sẽ có hòa bình?

Theo kênh Al Jazeera, những gì Israel và Iran đã đồng ý chỉ là một thỏa thuận ngừng bắn. Hai bên chưa đạt được hòa bình.

Về chương trình hạt nhân của Iran, các chuyên gia cho rằng con đường khả dĩ trong tương lai là khôi phục các cuộc thanh tra của Liên Hợp Quốc đối với các cơ sở hạt nhân của Iran. Tehran có thể ký một hiệp ước mới tương tự Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) năm 2015 mà Tổng thống Mỹ khi đó là ông Barack Obama đã thúc đẩy.

Đây chính là lúc các cường quốc châu Âu có thể đóng vai trò trung gian. Ngoại trưởng các nước châu Âu gồm Anh, Pháp và Đức đã gặp Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi vào ngày 20-6, cùng với Cao ủy phụ trách chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU)- bà Kaja Kallas để khôi phục các cuộc đàm phán hạt nhân Iran.

“Iran sẽ cố gắng kêu gọi châu Âu tham gia vào tiến trình ngoại giao bằng cách đề xuất tăng cường giám sát và đưa ra các cam kết trong chương trình hạt nhân” - ông Ioannis Kotoulas, giảng viên môn địa chính trị tại ĐH Athens (Hy Lạp), nói với Al Jazeera.

“Mỹ có thể chấp nhận một chương trình hạt nhân mang tính hòa bình — [Ngoại trưởng Mỹ Marco] Rubio đã từng nói như vậy. Nhiều khả năng Mỹ sẽ không cố gắng ép buộc thay đổi chế độ tại Iran. Châu Âu hiện là con đường duy nhất để Iran thoát khỏi thế bế tắc” - ông Kotoulas nhận định.

Tuy nhiên, Israel trước đây đã tìm cách phá vỡ bất kỳ thỏa thuận hạt nhân nào giữa phương Tây và Iran, nhiều khả năng sẽ không chấp nhận một thỏa thuận mới, theo Al Jazeera.

Vậy liệu Iran có sẵn sàng thỏa hiệp hay không, sau khi Tổng thống Trump đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân trước đó với Tehran vào năm 2018, sau đó liên tục thay đổi mục tiêu trong các cuộc đàm phán gần đây, cuối cùng lại cùng Israel ném bom các cơ sở hạt nhân của Iran trong khi hai bên đang đàm phán thỏa thuận?

Tính đến hiện tại, Iran vẫn tỏ ra kiên quyết theo đuổi chương trình hạt nhân. Đầu tuần này, Ủy ban An ninh Quốc gia của quốc hội Iran đã thông qua một dự luật yêu cầu đình chỉ hoàn toàn việc hợp tác của Tehran với IAEA.

Trong khi đó, ông Trump nhấn mạnh rằng ông sẽ không cho phép chương trình hạt nhân của Iran được tái khởi động.

Nếu mâu thuẫn cốt lõi này vẫn không được giải quyết, thì một vòng leo thang mới với các cuộc tấn công và phản công, có thể kéo Mỹ vào sâu hơn, chỉ còn là vấn đề thời gian.